આઈપીઓ રોકાણ માટે, સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઑફ ઇન્ડિયા (સેબી) એ તેને ચાર સેગમેન્ટમાં વર્ગીકૃત કર્યું છે. ચાલો કેટેગરી વિશે વિગતવાર જાણકારી જોઈએ.
શરૂઆતમાં પક્ષી કીટાણુઓને પકડે છે.’
તમારે આ કહેવત સાંભળ્યું હશે કે શરૂઆતમાં સારા પ્રમાણમાં લાભ આપે છે. આઈપીઓ એ ભારતીય સ્ટૉક માર્કેટમાં આ લાભ પ્રાપ્ત કરવાની શ્રેષ્ઠ રીત છે. તેની પાછળનું કારણ એ છે કે જ્યારે તે પહેલીવાર પ્રજાને શેર આપે છે ત્યારે કંપનીના શેરહોલ્ડર બનવાની તક આપે છે અને તે પણ આકર્ષક કિંમત પર આપવામાં આવે છે.
જેમ કે આઈપીઓ કંપનીઓને અન્ય લાભો વચ્ચે ભંડોળ ઊભું કરવામાં મદદ કરે છે. આમ, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તમે આઈપીઓ રજૂ કરતી કંપનીની સંખ્યામાં ભારે વધારો જોઈ શકો છો. આ આઈપીઓ દ્વારા શેરબજારમાં ઘણા રોકાણકારો બનાવવામાં આવ્યા છે. કારણ કે તેઓ સારા વળતર મેળવતી વખતે રોકાણકારોને તેની મૂળભૂત બાબતોને સમજવાની સારી તક રજૂ કરે છે.
વિવિધ પ્રકારના રોકાણકારો છે કે જેઓ આઈપીઓ પ્રક્રિયા દરમિયાન શેર માટે અરજી કરી શકે છે. આ તમામ કેટેગરીમાં વિશેષ રિઝર્વ ક્વોટા અથવા શેરોની ટકાવારી નક્કી કરવામાં આવે છે. આઈપીઓ સબસ્ક્રિપ્શન અલગ અલગ સમયે મોટા સંસ્થાકીય રોકાણકારો માટે અલગ અલગ તારીખો પર ખુલ્લે છે કારણ કે કંપનીઓ તેમને શેરના પસંદગીના ખરીદદારો તરીકે ધ્યાનમાં લે છે. તો ચાલો આ તમામ કેટેગરીને વિગતવાર સમજીએ.
આઈપીઓમાં રોકાણકારોના પ્રકારો
1. સંસ્થાકીય રોકાણકારો અથવા યોગ્ય સંસ્થાકીય રોકાણકારો (ક્યૂઆઈઆઈ)
વ્યવસાયિક બેંકો, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ હાઉસ, જાહેર નાણાંકીય સંસ્થાઓ અને વિદેશી પોર્ટફોલિયો રોકાણકારો આ કેટેગરીમાં આવે છે. ક્યુઆઈઆઈએસ માટે શેરો વેચવાથી અન્ડરરાઇટર્સને લક્ષિત મૂડી ભંડોળ મેળવવામાં મદદ મળે છે, આમ, તેમને લાભદાયી કિંમતો પર આઈપીઓના શેરોનો કેટલોક ભાગ વેચવાનો પ્રયત્ન કરે છે. જો વધુ શેર ક્યુઆઈઆઈએસને વેચવામાં આવે છે તો જાહેર જનતા માટે ઓછી સંખ્યામાં શેર ઉપલબ્ધ રહેશે. આનાથી શેરની કિંમતમાં વધારો થાય છે, જે કંપનીને વધુ મૂડી ઊભું કરવા માટે સક્ષમ બનાવે છે માટે સેબીએ ફરજિયાત પણે ક્યુઆઈઆઈએસને 50% કરતાં વધુ શેર ફાળવી શકાતા નથી.
ક્યુઆઈઆઈએસના ફાયદા
- ક્યુઆઈઆઈ પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવા માટે લેવાતો સમય જાહેર જનતાને શેર ઈશ્યુ કરતાં ઓછો હોય છે
- ખર્ચ-અસરકારક કારણ કે મંજૂરી મેળવવા માટે બેંકર્સ, એડવોકેટ્સ અને ઑડિટર્સની મોટી ટીમની કોઈ જરૂરિયાતપણુ નથી
- કંપનીમાં મોટા હિસ્સો ખરીદવાની ક્ષમતા અને તક, જો કે તેઓ 90-દિવસનો લૉક-આ સમયગાળો સમાપ્ત થયા પછી કોઈપણ સમયે તેમના સ્ટૉક્સને વેચી શકે છે
2. બિન–સંસ્થાકીય રોકાણકારો (એનઆઈઆઈ) / ઉચ્ચ નેટવર્થ ધરાવતા વ્યક્તિઓ (એચએનઆઈ)
રૂપિયા 2 લાખથી વધુનું રોકાણ કરવા ઇચ્છતા વ્યક્તિગત રોકાણકારો અથવા સંસ્થાઓ (મોટી ટ્રસ્ટ, મોટી કંપની અને સમાન સંસ્થા)ને અનુક્રમે ઉચ્ચ ચોખ્ખી કિંમતના વ્યક્તિઓ અથવા બિન–સંસ્થાકીય રોકાણકારો તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.
ક્યુઆઈઆઈ અને એનઆઈઆઈ વચ્ચેનો મુખ્ય તફાવત એ છે કે એનઆઈઆઈને સેબી સમક્ષ પોતાની નોંધણી કરાવવાની જરૂર નથી. સામાન્ય રીતે, કંપનીઓ આઈપીઓમાં એનઆઈઆઈ/એચએનઆઈ માટે ઑફરના 15% અનામત રાખે છે.
એનઆઈઆઈએસના ફાયદા
- આઈપીઓ ઇન્વેસ્ટમેન્ટમાં રૂપિયા 2 લાખથી વધુ માટે અપ્લાઇ કરવા માટે યોગ્યતા ધરાવે છે
- ફાળવણીની તારીખ પહેલાં આઈપીઓ માંથી ઉપાડવાના વિશેષાધિકાર હોય છે.
3. રિટેલ ઇન્ડિવિજ્યુઅલ ઇન્વેસ્ટર્સ (આરઆઈઆઈએસ)
આઈપીઓ માટે અરજી કરવા માટે આ સૌથી સામાન્ય કેટેગરીમાંથી એક છે. કોઈપણ વ્યક્તિગત રોકાણકાર જે આ કેટેગરીમાંથી રૂપિયા 2 લાખ અથવા તેનાથી ઓછા શેર માટે સબસ્ક્રાઇબ કરવા માંગે છે. નિવાસી ભારતીય નાગરિકો સાથે, આ કેટેગરીમાં એનઆરઆઈ અને એચયુએફનો સમાવેશ થાય છે. આ કેટેગરી હેઠળ, રોકાણકારોને કટ-ઑફ કિંમત પર બિડ કરવાની મંજૂરી છે અને આરઆઈઆઈ માટે ઓફરના ઓછામાં ઓછા 35% રિઝર્વ કરવામાં આવે છે. તમારે નોંધ કરવી આવશ્યક છે કે 35% ક્વોટા ફક્ત તે કંપનીઓ માટે લાગુ છે કે જેમણે છેલ્લા 3 વર્ષમાં નફો નોંધાવ્યા છે, અને જે કંપનીઓ આ માપદંડને પૂર્ણ કરવામાં નિષ્ફળ થાય છે તેમને રિટેલ ઇન્વેસ્ટર્સને ફક્ત 10% ફાળવવાની મંજૂરી છે.
આરઆઈઆઈના ફાયદા
- ખૂબ જ શરૂઆતથી ભવિષ્યની સારી સંભાવના ધરાવતી કંપનીનો હિસ્સો બનવાની તક
- સારા રિટર્ન સાથે વિશાળ ભંડોળ ઊભુ કરવાની તક
- ઇન્વેસ્ટમેન્ટની રકમ રૂપિયા 2 લાખ સુધી મર્યાદિત છે
4. એંકર રોકાણકારો
રોકાણકારોની આ નવી શ્રેણી વર્ષ 2009માં સેબીના બજાર નિયમનકાર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવી હતી. આ ક્યુઆઈઆઈએક પ્રકાર છે જે બુક–બિલ્ડિંગ પ્રક્રિયા દ્વારા રૂપિયા 10 કરોડ અથવા તેનાથી વધુના મૂલ્ય માટે આઈપીઓ માટે અરજી કરી શકે છે. ક્યુઆઈઆઈએસ માટે અનામત શેરોમાંથી 60% સુધી એન્કર રોકાણકારોને વેચી શકાય છે. મર્ચંટ બેન્કર્સ, પ્રમોટર્સ અને પ્રત્યક્ષ હિતધારકોને આ કેટેગરી હેઠળ અરજી કરવાની પરવાનગી નથી.
એન્કર રોકાણકારોના ફાયદા
- ઈશ્યુ જાહેર જનતા માટે ખુલે તે પહેલાં આઈપીઓ માટે અરજી કરવાની તક
- આઈપીઓ જાહેર થાય તે પહેલાં ગ્રાહકના આત્મવિશ્વાસ મેળવવામાં અને રોકાણકારોને આકર્ષિત કરવામાં મદદ કરે છે
ક્યુઆઇઆઇએસથી એન્કર રોકાણકારો કેવી રીતે અલગ છે?
- ઈશ્યુ ખુલતા એક દિવસ પહેલાં તેઓ બિડ લાવવા માટે યોગ્યતા ધરાવે છે
- તેમને રૂપિયા10 કરોડ અથવા તેનાથી વધુના શેર માટે અરજી કરવી પડશે
- તેઓ ક્યુઆઈઆઈ નો પેટા-સેટ છે, આમ, તેઓને ક્યુઆઈઆઈએસ માટે ફાળવણીમાંથી ભાગ મળશે
- તેમની પાસે 30-દિવસનો લૉક-આ સમયગાળો છે
તારણ
અંતે હવે આપણે જાણીએ છીએ કે આઈપીઓ માટે વ્યાપકપણે ચાર પ્રકારના રોકાણકારો છે – રિટેલ વ્યક્તિગત રોકાણકારો (આરઆઈઆઈ), બિન–સંસ્થાકીય રોકાણકારો (એનઆઈઆઈ) / હાઈનેટવર્થ વ્યક્તિઓ (એચએનઆઈ), યોગ્ય સંસ્થાકીય રોકાણકારો (ક્યૂઆઈઆઈ) અને એન્કર રોકાણકારો. આ ઉપરાંત, આપણે એ પણ કવર કર્યા છે કે દરેક કેટેગરીમાં શેર અને ફાયદા આરક્ષિત છે. તમારી ફાળવણીની સંભાવના વધારવા માટે તમારી પાસે દરેક શ્રેણીનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન હોવું જરૂરી છે જેથી તમે તેને સૌથી સંબંધિત શ્રેણીમાં લાગુ કરી શકો. એક અન્ય મહત્વપૂર્ણ બાબત તમારે નોંધ કરવી જોઈએ કે દરેક આઈપીઓમાં રોકાણ કરવા યોગ્ય નથી, તેથી આઈપીઓ માટે અરજી કરતા પહેલાં તમારા માટે યોગ્ય સંશોધન કરવું મહત્વપૂર્ણ છે.
