પુટ ઓપશન્સ

એક પુટ ઑપ્શન પ્રાઇમર

પુટ ઓપશન્સ એ ડેરિવેટિવ્સ છે જે તમને યોગ્ય બનાવે છે, પરંતુ જવાબદારીનથી એક ચોક્કસ કિંમત પર પૂર્વનિર્ધારિત તારીખ પર સંપત્તિ વેચવા માટે. તેનો ઉપયોગ ઘણી પ્રકારની સંપત્તિઓ માટે કરવામાં આવે છે, જેમાં સ્ટૉક્સ, કોમોડિટી, મિનરલ્સ, એનર્જી પ્રોડક્ટ્સ જેમકે પેટ્રોલિયમ વગેરે સામેલ છે.

આ ડેરિવેટિવ્સ વર્ષ 2001માં ભારતીય સ્ટૉકમાર્કેટમાં રજૂ કરવામાં આવ્યાહ તા. આજે, સિક્યોરિટીઝ એન્ડએક્સચેન્જબોર્ડ ઑફ ઇન્ડિયા (સેબી) 175 નિર્દિષ્ટ સિક્યોરિટીઝ પર ફ્યુચર્સ એન્ડ ઓપશન્સ આપે છે.

પુટ ઓપશન્સ સમજાવેલ છે

ચાલો શેર માર્કેટમાં એક પુટ ઓપશન્સ શું છે તે પર ઊંડાણપૂર્વક નજર કરીએ. જ્યારે તમે કિંમતો ઘટાડવાની અપેક્ષા રાખો ત્યારે તમારે તેને ખરીદવું જોઈએ, આ રીતે તમે નફો મેળવી શકો છો. કૉલના ઓપશન્સ કિસ્સામાં, વિપરીત થાય છે. જ્યારે લોકો કિંમતો વધવાની અપેક્ષા રાખે છે ત્યારે કૉલના ઓપશન્સ ખરીદશે.

પ્રસ્તુત કરવાના ઓપશન્સને વધુ સારી રીતે સમજવા માટે, એક ઉદાહરણનો ઉપયોગક રીએ. ચાલો એવું લાગે છે કે તમે કંપની એક્સએસની શેર કિંમત  ઓછી થાય છે. તેથી તમે દરેક રૂપિયા 50નાદરે કંપનીના ઓપશન્સ ખરીદો, જે તમને સમાપ્તિ તારીખ પર તે કિંમત પર વેચવાનો અધિકાર આપે છે. જો એક્સએસ શેરની કિંમત રૂપિયા 40 સુધી આવે છે, તો તમે રૂપિયા 50 ની સ્ટ્રાઇક પ્રાઈઝ પર તમારા ટ્રેડનો ઉપયોગ કરવાનું પસંદ કરી શકો છો, જેથી દરેક માટે રૂપિયા10નો નફો મેળવી શકો છો. જો તમે 1,000 ઓપશન્સ ખરીદ્યા હતા, તો તમે ટ્રાન્ઝૅક્શન પર રૂપિયા10,000 કમાઈ શકો છો.

ચાલો એક્સએસ શેરની કિંમત 60 રૂપિયા સુધી જાય ત્યારે શું થાય છેતે જોઈએ. આ કિસ્સામાં, જો તમે તમારા 50 રૂપિયા પર મૂકવામાં આવ્યા હોય, તો તમે 10 રૂપિયા અથવા રૂપિયા 10,000 ગુમાવશો જો તમે 1,000 ઓપશન્સ ખરીદી છે. તમે આવા નુકસાન-મેકિંગ ટ્રાન્ઝૅક્શનમાં દાખલ કરવામાંગતા નથી. તેથી તમારી પાસે વેચવાના અધિકારનો ઉપયોગ ન કરવાની પસંદગી છે. આ કિસ્સામાં, તમે ટ્રાન્ઝૅક્શનમાં દાખલ કરવા માટે ચુકવણી કરેલ એક માત્ર નુકસાન પ્રીમિયમ હશે. આ સામાન્ય રીતે ડીલના કદના આધારે તમારા નુકસાન કરતાં ઘણું ઓછું રહેશે.

તમે આ સેન્સેક્સ અને નિફ્ટી જેવી સૂચનો માટે પણ ખરીદી શકો છો. તે સ્ટૉક ઓપશન્સ તરીકે સમાન રીતે કામ કરે છે. ધારો કે તમે નિફ્ટી 50 ઇન્ડેક્સ ઘટવાની અપેક્ષા રાખો છો. પછી તમે નિફ્ટી 100 ખરીદો. જો નિફ્ટી વર્તમાન 11,900 થી 11,400 સુધી આવે છે, તો તમે ઓપશન્સનો ઉપયોગ કરી શકો છો અને નફો બુક કરી શકો છો, જે (11,900-11,400) x 100, અથવા રૂપિયા 50,000 હશે.

તમારા પોર્ટફોલિયોમાં પહેલેથી જ હોલ્ડ કરેલા સ્ટૉક્સમાં કોઈપણ કિંમતમાં ફેરફારો સામે એક પુટનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. ચાલો ધારો કેતમારી પાસે કંપની એક્સએસના 1,000 શેર છે, જેની કિંમતો તમે પ્રવર્તમાન માંથી ટૂંક સમયમાં ઘટવાની અપેક્ષા રાખો છો.. તમે હમણાં તે શેર વેચવા માંગતા નથી, પરંતુ હજુ પણ, ઘટાડો સામે ઘટાડવા માંગો છો. તેથી તમે દરેક રૂપિયા 50 ના દરેકં પનીના 1,000 એક્સએસ ખરીદો. જો તમારા શેરની કિંમત રૂપિયા 40 સુધી આવે છે, તો તમે સમાપ્તિ સમયગાળાના અંતમાં રૂપિયા50 ની સ્ટ્રાઇક  પ્રાઈઝ પર ઓપશન્સ વેચી શકશો.. આનો અર્થ એ છેકે તમે રૂપિયા 10,000, નો નફા કરી શકો છો, જેનો ઉપયોગ તમારા પોર્ટફોલિયોમાં કોઈપણ નુકસાનને ઑફસેટ કરવા માટે કરી શકાય છે. આને ‘પ્રોટેક્ટિવ’ પુટ સ્ટ્રેટેજી તરીકે ઓળખાય છે.

પુટ ઓપશન્સમાં લાભ

ઓપશન્સમાં વેપારના મુખ્ય આકર્ષણો માંથી એક છે જેનો લાભ ઉઠાવવાની તક છે. આ કારણ કે તમે નીચેની કિંમતના એકભાગમાં ઓપશન્સ કોન્ટ્રેક્ટ મેળવી શકો છો. તમારે માત્ર એક વિકલ્પ કરારમાં દાખલ કરવા માટે પ્રીમિયમની ચુકવણી કરવી પડશે, જે નીચેની કિંમત કરતાં ઘણું ઓછું રહેશે. ઉચ્ચ એક્સપોઝરનો અર્થ એ છે નફા માટે વધુ તકો. અને ફ્યુચર્સની જેમ નથી, જ્યાં તમારી પાસે કોઈ પસંદગી નથી પરંતુ કોન્ટ્રેક્ટ સાથે આગળ વધવા માટે, તમારી પાસે તેનો ઉપયોગ કરવાની પસંદગી નથી. જો તમે તમારા અધિકારનો ઉપયોગ ન કરો તો પુટ ઓપશન્સ ખરીદવા માટે ચૂકવેલ પ્રીમિયમ છે.

પ્રીમિયમ શું છે?

જ્યારે તમે શેરમાર્કેટમાં શું કરવામાં આવેલ ઓપશન્સ સમજવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છો, ત્યારે તમારે જ્યારે તમે કોઈ ઓપશન્સ કોન્ટ્રેક્ટમાં દાખલ કરો ત્યારે તમારે ચૂકવવાનું પ્રીમિયમ સારો ગ્રાસ્પ પણ હોવું જોઈએ. જ્યારે તમે પુટ ઓપશન્સ ખરીદો, ત્યારેપ્રીમિયમ બ્રોકરને ચૂકવવાનું રહેશે, જે પછી એક્સચેન્જમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે, અને તે પછી વેચાણ કરનારા ઓપશન્સ. તેથી પ્રીમિયમ ખરીદનાર માટે ખર્ચ અને વિક્રેતા અથવા વિકલ્પ લેખકની આવક છે.

પ્રીમિયમની ગણતરી વિવિધ પરિબળો દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે, જેમ કે અંડરલાઈનિંગ એસેટ્સ વર્તમાન કિંમત, બજારની કિંમત અને સ્ટ્રાઇક પ્રાઈઝ વચ્ચેનો તફાવત (જે કિંમત પર ઓપશન્સ કોન્ટ્રેક્ટ કરવામાં આવે છે) અને કરારની સમાપ્તિની તારીખ સુધીનો સમય છે.

પ્રીમિયમ સ્થિર વસ્તુનથી પરંતુ તે અંતર્ગતની કિંમતમાં ફેરફારો પર આધારિત છે. પુટના કિસ્સામાં, પ્રીમિયમ અંતર્ગત (સ્ટૉક્સ અથવા ઇન્ડાઇસ)ની કિંમતમાં વધારો થાય છે. કૉલ વિકલ્પના કિસ્સામાં આ વિપરીત છે. અહીં, પ્રીમિયમ નીચેની કિંમતમાં વધારો થાય છે.

જ્યારે તે પૈસામાં વધુ જાય ત્યારે ઓપશન્સ પ્રીમિયમ વધારે છે, જે પુટના કિસ્સામાં જ્યારે સ્ટ્રાઈક પ્રાઈઝ કિંમત અંતર્ગત બજારની કિંમતથી ઉપર હોય ત્યારે હોય છે. આ પરિસ્થિતિમાં, ઓપશન્સ કોન્ટ્રેક્ટલાયક છે કારણ કે સ્ટૉક/ઇન્ડેક્સની કિંમત સ્ટ્રાઇક કિંમતથી નીચે છે.

વિપરીત, જ્યારે પુટ વિકલ્પ નાણાંની બહાર હોય ત્યારે પ્રીમિયમ આવશે. આ એક પરિસ્થિતિ છે જ્યારે સ્ટ્રાઇક કિંમત નીચેની બજારની કિંમત કરતાં ઓછી હોય.

પુટ ઑપ્શન ક્યારે વેચવું

તમારે વેચવા માટે સમાપ્તિની તારીખના અંત સુધી રાહ જોવાની જરૂર નથી. સમાપ્તિ તારીખના અંત પહેલાં કોઈ પણ સમયે તેને વેચી શકાય છે. તે નુકસાન ઘટાડવા અથવા નફા બુક કરવા માટે કરી શકાય છે. જો, ઉદાહરણ તરીકે, તમને લાગે છે કે જે સ્ટૉક અથવા ઇન્ડેક્સમાં તમારી પાસે કરાર કરવામાં આવશે, તો તમે વિકલ્પને વેચીને કમાણી અથવા નુકસાનને ઘટાડી શકો છો.

વિકલ્પ લેખક – જેની પાસેથી તમે વિકલ્પ ખરીદો છો તે એકમ – સમાપ્તિ પહેલાં વિકલ્પને છોડી દેવાની પસંદગી પણ ધરાવે છે. જો અંતર્ગત સંપત્તિની કિંમત – સ્ટૉક્સ અથવા સૂચકો – સ્ટ્રાઇક કિંમતની નજીક અથવા તેનાથી નીચે આવે છે, તો વિકલ્પ રાઇટર પાસે ઓપશન્સ ફરીથી ખરીદવાની પસંદગી છે. તે કરવા માટે, તેને ખરીદનારને પ્રીમિયમ ચૂકવવું પડશે, કારણ કેહ પુટઆઉટ ઑફ ધ મની છે. આ કિસ્સામાં, ઓપશન્સ રાઈટર ચૂકવેલ પ્રીમિયમ વચ્ચેનો તફાવત છે જેને એકત્રિત કરવામાં આવેલ પ્રીમિયમમાંથી બહારની કળવા માટે ચૂકવેલ પ્રીમિયમ વચ્ચેનો તફાવત છે.

જોકે, અંતર્ગત સંપત્તિની કિંમતસ્ટ્રાઇક કિંમતથી ઉપર હોય, તો વિકલ્પ લેખકો તેને સમાપ્ત થાય ત્યાં સુધી હોલ્ડ કરી શકે છે કારણ કે કરાર મૂલ્યરત રહેશે અને તેઓ સંપૂર્ણ પ્રીમિયમ રાખીશ કશે.

તેથી ત્રણ રીતો છે જેમાં એક પુટ ટ્રેડ સેટલ કરી શકાય છે. એક સ્ક્વેરિંગ ઑફ છે. આમાં સમાન સ્ટૉક્સ અથવા ઇન્ડાઇસ માટે કૉલ વિકલ્પ ખરીદવાનો સમાવેશ થાય છે. અન્ય એક ભૌતિક સેટલમેન્ટ છે, જ્યાં તમે અંતર્ગત શેર વેચો. જોકે, આ એક ઇન્ડેક્સ વિકલ્પ માટે શક્ય નથી કારણ કે તે ઓકૅશસેટલ કરવામાં આવે છે. ત્રીજા વિકલ્પ પુટ વિકલ્પો વેચવાનો છે.

પુટ સામે કોલ ઓપશન્સ

ટ્રેડિંગ માટે કયા વધુસારું છે – પુટ અથવા કૉલ ઓફન્સ? આ પ્રશ્નનો જવાબ તે બધું સ્પષ્ટકટ નથી. તે બધા તમારા જોખમસહિષ્ઠતા, બજારની પરિસ્થિતિ અને તમારા રોકાણના લક્ષ્યો પર આધારિત છે. જો તમે સ્ટૉક્સની કિંમતો ઘટાડવાની અપેક્ષા રાખો છો, તો તે વધુસારી પસંદગી છે. જો કિંમતો ઘટાડવાની અપેક્ષા છે, તો તમે કૉલ વિકલ્પો સાથે વધુસારી રીતે બંધ થઈ શકો છો.

ભારતમાં ટ્રેડ કરવાના ઓપસન્સ કેવી રીતે મેળવવું

હવે તમે સમજી લીધું છેકેશું એક પુટવિકલ્પ છે, તમે આગળ વધી શકો છો અને તેમાં વેપાર કરી શકોછો. બોમ્બે સ્ટૉક એક્સચેન્જ અને નેશનલ સ્ટૉક એક્સચેન્જ જેવા સ્ટૉક એક્સચેન્જ પરપુટ અને કૉલવિકલ્પો જેવા ડેરિવેટિવ્સ ઉપલબ્ધ છે. તમે અન્ય કોઈપણ શેરની જેમજ તમારા બ્રોકર દ્વારા ભવિષ્ય અને વિકલ્પો ખરીદી અને વેચી શકો છો. તમે સેન્સેક્સ, નિફ્ટી અને અન્ય સેક્ટરલ સૂચકો જેવી સૂચનોમાં મૂકીશકો છો અને કૉલવિકલ્પો ખરીદી શકો છો. જોકે, તમારે નોંધકરવું જોઈએ કે બધાસ્ટૉક્સ પર ડેરિવેટિવ્સમાં ટ્રેડકરી શકતા નથી. તેઓ માત્ર એક્સચેન્જ પર સૂચિબદ્ધ લગભગ 175 શેરોમા ટેઉપલબ્ધ છે.