फ्यूचर्स म्हणजे काय?
पूर्वी, एखाद्या व्यक्तीने फ्युचर्स कॉन्ट्रॅक्ट बद्दल सांगितल्यावर, आपण कदाचित त्याबद्दल अनभिज्ञ असाल.. यापुढे असे असणार नाही कारण इसवीसन 2000 मध्ये स्टॉक आणि निर्देशांकांमध्ये फ्युचर्स कॉन्ट्रॅक्ट सादर केले गेले. तेव्हापासून, ‘फ्यूचर्स’ – हे करार स्टॉकमध्ये ओळखले जातात आणि किरकोळ गुंतवणूकदारांमध्ये अधिक लोकप्रिय होत आहेत..
अर्थातच, हे केवळ स्टॉकसाठी मर्यादित नाही. ते गहू, तेलबिया, कापूस, सोने, चांदी, पेट्रोलियम, नैसर्गिक गॅस, शेअर्स आणि अशा अनेकबाजारपेठांमध्ये वापरले जातात.
फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट म्हणजे काय आणि ते कसे काम करते? फ्यूचर्स म्हणजे काय आहे हे जाणून घेण्यापूर्वी, आम्हाला डेरिव्हेटिव्हची संकल्पना समजून घेणे आवश्यक आहे. डेरिव्हेटिव्ह हा अंतर्निहित ॲसेटच्या ‘ड्राईव्ड वॅल्यू’ वर आधारित एक करार आहे.
फ्यूचर्स काँट्रॅक्टची व्याख्या
फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट खरेदीदाराला (किंवा विक्रेता) भविष्यात पूर्वनिर्धारित तारखेला विशिष्ट किंमतीमध्ये खरेदी करण्याचा (किंवा विक्री करण्याचा) अधिकार देते.
चला हे सोदाहरणा स्पष्ट करूया.समजा तुम्ही बेकरी उत्पादने बनवणाऱ्या कंपनीमध्ये काम करता आणि वारंवार अंतराने मोठ्या प्रमाणात गहू खरेदी करू इच्छिता. तुम्हाला महिन्यातून एक महिन्यातून 100 क्विंटल्सची आवश्यकता असेल. तथापि, गव्हाच्या किंमती अस्थिर आहेत आणि स्वत:चे संरक्षण करण्यासाठी; तुम्ही 100 क्विंटल गहू महिन्याला 2,000 रुपये प्रति क्विंटल या दराने खरेदी करण्यासाठी या प्रकारच्या करारात प्रवेश करता. दरम्यान, गव्हाचे भाव 2,500 रुपये प्रति क्विंटलवर गेले आहेत. तथापि, तरीही तुम्ही ते 2,000 रुपयांमध्ये खरेदी करू शकाल. अशा प्रकारे, या प्रकारच्या करारामुळे तुमचे 50,000 रुपये वाचू शक्त!! तथापि, जर गव्हाचे भाव 1,500 रुपयांपर्यंत घसरले तर तुमचे 50,000 रुपयांचे नुकसान झाले असते.
किंमतीतील वाढीपासून हेज करण्याची इच्छा असलेल्या व्यक्तीचे हे एक उदाहरण आहे. हा हेजिंगचा प्रचलित स्वरूप आहे आणि मोठ्या आणि लहान संस्थांद्वारे तसेच सरकारांद्वारे केला जातो. उदाहरणार्थ, मोठ्या प्रमाणात पेट्रोलियम आयात करणारा देश तेलाच्या फ्युचर्समध्ये जाऊन किमतीच्या वाढीपासून बचाव करेल. त्याचप्रमाणे, मोठ्या चॉकलेट निर्माता कोकोच्या फ्यूचर्ससाठी जाऊन कोकोच्या किंमतीत वाढ होण्यापासून स्वतःचा बचाव करेल.
फ्यूचर्स ट्रेडिंग
तथापि, फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट्स केवळ त्यांच्यापुरते मर्यादित नाहीत. सट्टेबाज देखील फ्युचर्स मार्केटमध्ये उत्साही सहभागी आहेत. फ्युचर्स ट्रेडिंगद्वारे अंतर्निहित मालमत्ता खरेदी न करता ते मालमत्तेच्या किमतींच्या हालचालींचा फायदा घेऊ शकतात.
जर तुम्हाला गव्हाच्या फ्युचर्सवर पैज लावून पैसे कमवायचे असतील, तर तुम्हाला मोठ्या प्रमाणात कमोडिटीची डिलिव्हरी घेण्याची गरज नाही. तुम्हाला मूळ मालमत्तेमध्ये व्यवहार करण्याची गरज नसल्यामुळे तुम्हाला मोठ्या प्रमाणात खर्च करण्याची गरज नाही..
फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट्स तुम्हाला मोठ्या प्रमाणात ट्रेड करण्यास सक्षम करतात. हे कारण ट्रेड करण्यासाठी, तुम्हाला फक्त ब्रोकरकडे प्रारंभिक मार्जिन डिपॉझिट करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, जर मार्जिन 10 टक्के असेल, जर तुम्हाला ₹20 लाख किंमतीचे फ्यूचर्स खरेदी आणि विक्री करायचे असेल तर तुम्हाला फक्त ₹2 लाख डिपॉझिट करावे लागेल.
सामान्यपणे, वस्तूंमधील मार्जिन कमी असतात जेणेकरून व्यापारी मोठ्या रकमेत व्यवहार करू शकतात. याला लेव्हरेज म्हणतात आणि ती दुधारी तलवार असू शकते. मोठ्या प्रमाणात समाविष्ट असलेल्या नफ्याच्या संधी मोठ्या प्रमाणात असतात. तथापि, जर तुम्हाला योग्य तो नफा प्राप्त झाला नसेल तर नुकसान खरोखरच मोठे असू शकते. जेव्हा तुम्ही नुकसान सहन करता, तेव्हा तुम्हाला किमान आवश्यकता पूर्ण करण्यासाठी ब्रोकरकडून मार्जिन कॉल्स मिळू शकतात. जर तुम्ही त्याची पूर्तता केली नाही तर ब्रोकर त्याला रिकव्हर करण्यासाठी कमी किंमतीत अंतर्निहित मालमत्ता विकू शकतो आणि तुम्हाला अधिक नुकसान होऊ शकते.
त्यांच्यामध्ये प्रवेश करण्यापूर्वी फ्युचर्स म्हणजे काय हे समजून घेणे आवश्यक आहे. किंमतीमधील हालचाली अस्थिर असल्याने कमोडिटी मार्केट विशेषत: जोखमीचे असतात आणि ते अप्रत्याशित असू शकतात. उच्च लेव्हरेज ही रिस्क देखील वाढवते. सामान्यपणे, कमोडिटी मार्केट मोठ्या संस्थात्मक प्लेयर्सद्वारे प्रभावित केले जातात जे जोखीम चांगल्याप्रकारे व्यवहार करू शकतात.
स्टॉक मार्केटमधील फ्यूचर्स ट्रेडिंग
स्टॉक मार्केटमधील फ्यूचर्स काय आहेत? अन्य अनेक ॲसेटप्रमाणे, तुम्ही फ्यूचर्स काँट्रॅक्टमध्येही स्टॉक एक्सचेंजवर ट्रेड करू शकता. डेरिव्हेटिव्हने काही दशकांपूर्वी भारतीय स्टॉक मार्केटमध्ये त्यांचे पदार्पण केले आहे आणि त्यानंतर इन्व्हेस्टरमध्ये लोकप्रिय झाले आहे. तुम्ही निर्दिष्ट सिक्युरिटीज तसेच निफ्टी 50 इ. सारख्या निर्देशांकासाठी हे करार मिळवू शकता.
स्टॉक फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट्सच्या किंमती अंतर्निहित मागणी आणि पुरवठ्यावर अवलंबून असतात. सामान्यपणे, स्टॉक फ्यूचर्सच्या किंमती शेअर्ससाठी स्पॉट मार्केटपेक्षा जास्त असतात.
स्टॉकमध्ये फ्यूचर्स काँट्रॅक्टची काही वैशिष्ट्ये येथे दिली आहेत:
- लिव्हरेज: फायद्याला भरपूर वाव आहे. जर प्रारंभिक मार्जिन 20 टक्के असेल आणि तुम्हाला ₹50 लाख किंमतीच्या फ्यूचर्समध्ये ट्रेड करायचा असेल तर तुम्हाला केवळ ₹5 लाख देय करावे लागेल. तुम्ही कमी भांडवलासह महत्त्वाच्या स्थितीत एक्सपोजर मिळवू शकता. यामुळे तुम्हाला नफा मिळण्याची शक्यता वाढते. तथापि, तुमची जोखीम देखील जास्त असेल.
- मार्केट लॉट्स: शेअर्समधील फ्यूचर्स काँट्रॅक्ट्स सिंगल शेअर्ससाठी विकले जात नाहीत तर मार्केट लॉटमध्ये विकले जातात. उदाहरणार्थ, कोणत्याही एक्सचेंजमध्ये प्रथमच सादरीकरणाच्या वेळी वैयक्तिक शेअर्सवर त्यांचे मूल्य 5 लाख रुपयांपेक्षा कमी नसावे. मार्केट लॉट स्टॉक ते स्टॉक बदलू शकतात.
- करार कालावधी: तुम्ही या प्रकारचे करार एक, दोन आणि तीन महिन्यांसाठी घेऊ शकता..
- स्क्वेअरिंग अप: तुम्ही कराराची मुदत संपेपर्यंत तुमची स्थिती वर्ग करू शकता.
- समाप्ती: सर्व फ्यूचर्स आणि ऑप्शन्स काँट्रॅक्ट्स महिन्याच्या शेवटच्या गुरुवारी तारखेला कालबाह्य होतात. त्यानंतर तीन महिन्यांचा करार दोन महिन्यांसाठी एक होईल आणि दोन महिन्यांचा करार एका महिन्याच्या करारामध्ये बदलतो.
स्टॉक आणि इंडेक्स फ्यूचर्स काँट्रॅक्टमध्ये ट्रेडिंग करणे हे फायदेशीर ठरू शकते कारण तुम्हाला स्पॉट मार्केटप्रमाणे अधिक कॅपिटलची गरज नाही. तथापि, लीव्हरेज खूप लांब वाढवण्याचा आणि दीर्प्रघकाळ प्रतीक्षा करावी लागण्याचा धोका आहे. जर तुम्ही मर्यादेत राहू शकत असाल तर तुम्ही जोखीम टाळू शकता..
निष्कर्ष
शेवटी, मालमत्तेतील भावी किंमतींच्या वाढीविरूद्ध हेजिंग करण्याचा फ्युचर्स कॉन्ट्रॅक्ट हा एक उत्कृष्ट मार्ग आहे. ते सट्टेबाजांसाठी देखील उपयुक्त आहेत कारण ते त्यांच्या भांडवलात खोलवर न खोदता मोठ्या प्रमाणात व्यापार करू शकतात.
